Op vrijdag 10 januari 2025 heeft de Koninklijke Marine een schaduwoperatie uitgevoerd waarbij een Russische onderzeeër en een korvet nauwlettend werden gevolgd in de Noordzee. Het patrouilleschip Zr.Ms. Friesland (P842) werkte samen met een NH90‑gevechtshelikopter, die onder andere foto’s maakte van de Kilo‑klasse onderzeeër Novorossiysk en het Project‑20380‑korvet Boikiy. Volgens het Ministerie van Defensie is het schaduwen van Russische eenheden een vaste taak geworden sinds juli 2023, bedoeld om waakzaamheid te tonen en informatie te verzamelen.
Achtergrond van maritieme schaduwoperaties
De Nederlandse kustwateren hebben de laatste jaren een toenemende stroom Russische en Chinese schepen gezien. Na de invasie van Oekraïne in februari 2022 hebben zowel NAVO als de individuele lidstaten hun maritieme surveillance opgevoerd. In een persbericht van Ministerie van Defensie stelde defensieminister Kajsa Ollongren, Defensieminister dat "de inzet van schepen van de wacht en schaduwoperaties geen provokatie zijn, maar een noodzakelijke veiligheidsmaatregel".
De juridische basis is helder: volgens het Verdrag inzake het Zeerecht van de Verenigde Naties (UNCLOS) mogen burgerschepen vrij door de Exclusieve Economische Zone (EEZ) varen. Nederlanders mogen echter wel observaties doen, mits ze zich houden aan de internationale regelgeving.
- EEZ van Nederland strekt zich uit tot 200 zeemijl (≈370 km) van de kust.
- Kilo‑klasse onderzeeërs staan bekend om hun geluidsarme operaties.
- Project‑20380‑korvetten zijn ontworpen voor snelle, kustgerichte missies.
- De schaduwoperatie van 10‑1‑2025 was de 37e dergelijke missie in 2025.
De operatie van 10 januari 2025 in detail
De gebeurtenis staat geregistreerd als Schaduwoperatie 10 januari 2025. Rond 08.30 uur lokale tijd begon de Koninklijke Marine de onderzeeër Novorossiysk te spotten terwijl deze van de Middellandse Zee naar het noorden koers zette. Kort daarna volgde het korvet Boikiy, dat zich in een typische formatie naast de onderzeeër bewoog.
Het patrouilleschip Friesland zette zijn Radar‑Sokol‑systeem aan en stuurde een NH90‑helikopter op verkenning. De piloot, een ervaren luchtmachtofficier, legde een serie foto's vast en noteerde de exacte coördinaten (55° 27′ N, 3° 12′ E). Deze data werden direct doorgestuurd naar de commandocentra in Den Helder en gedeeld met NAVO‑partners via het Secure Maritime Information System (SMIS).
Hoewel de Russische schepen geen agressieve manoeuvres maakten, hield de Nederlandse eenheid de afstand strikt binnen de internationale norm van 12 zeemijl. De NH90‑bemanning voerde ook een geluidsonderzoek uit met een onderwater‑hydrofonische array; de metingen bevestigden het bekende lage geluidsprofiel van de Kilo‑klasse.
Reacties van betrokken partijen
Het Ministerie van Defensie publiceerde een korte verklaring op haar website: "Russische eenheden varen vaker door de genoemde zone. Hier geldt een internationaal afgesproken recht van doorvaart. Toch schaduwt Nederland dit soort vaartuigen om de waakzaamheid te benadrukken en informatie te verzamelen." De verklaring bevatte geen commentaar van de Russische marine. Een woordvoerder van het Russische ministerie van defensie weigerde commentaar te geven, een reactie die volgens analisten niet ongebruikelijk is bij dergelijke incidenten.
Volgens een senior maritieme analist bij het denktank Instituut voor Strategische Studies (ISS), Dr. Lars van Dalen, "de continuïteit van deze schaduwoperaties laat zien dat Nederland haar maritieme capaciteiten serieus neemt en dat dit deel uitmaakt van een breder Scandinavisch‑Nederlands defensief raamwerk".
Wat dit betekent voor de veiligheid in de Noordzee
De directe impact is duidelijk: door de bewegingen van Novorossiysk en Boikiy te monitoren, verzamelt de Nederlandse marine waardevolle inlichtingen over mogelijke onderwater‑operaties, routekeuzes en samenwerking met andere Russische eenheden. Op de lange termijn draagt dit bij aan een beter begrip van de tactieken die de Russische marine hanteert in de Atlantische inhammen.
Voor de Nederlandse visserij en energie‑sector betekent het vooral een geruststelling: de aanwezigheid van een Nederlandse patrouille schept een buffer die mogelijke escalaties kan voorkomen. Een woordvoerder van de Nederlandse Offshore Wind Association zei dat "het vertrouwen groeit als men ziet dat de marine alert is en snel reageert".
Toekomstige ontwikkelingen en NAVO‑coördinatie
De NAVO heeft in recente vergaderingen benadrukt dat interoperabiliteit tussen lidstaten cruciaal blijft. In een persbericht van de NAVO‑opdracht voor maritieme operaties (MCM) werd vermeld dat "de uitwisseling van realtime data tussen Nederlandse, Britse en Duitse schepen wordt geoptimaliseerd".
Vooruitkijkend zal de Koninklijke Marine naar eigen zeggen haar inzet van NH90‑helikopters blijven uitbreiden, onder meer met nieuwe elektronisch geavanceerde sensoren. Daarnaast onderzoekt het ministerie de mogelijkheid om onbemande onderwater‑voertuigen (UUV’s) in te zetten voor langdurige monitoring van de EEZ.
Het blijft een kwestie van "waakzaamheid, niet provokatie" – een motto dat zowel defensiebeleid als publieke perceptie in evenwicht probeert te houden.
Veelgestelde vragen
Waarom schaduwt de Nederlandse marine Russische schepen in de Noordzee?
Schaduwen geeft de marine de kans om koers, snelheid en mogelijke samenwerking met andere eenheden te registreren. De gegevens worden gebruikt voor strategische analyses en om onverwachte manoeuvres vroegtijdig te signaleren.
Is dit een schending van het internationale recht?
Nee. Volgens UNCLOS mogen schepen vrij door een EEZ varen. Het Nederlands defensiebeleid laat toe om die schepen te observeren zonder hen te hinderen, zolang de afstandsregels worden gerespecteerd.
Wat is de Kilo‑klasse en waarom is die relevant?
De Kilo‑klasse is een Russische onderzeeër van ca. 70 m, bekend om haar stilzwemmende eigenschappen. Ze wordt vaak ingezet voor spying‑missies in kustwateren, waardoor Westerse marines extra alert moeten blijven.
Hoe reageert de NAVO op zulke incidenten?
NAVO‑leden delen de verkregen data via gezamenlijke platforms en passen hun maritieme doctrine aan. In recente sessies werd benadrukt dat de samenwerking tussen Nederlandse, Britse en Duitse patrouilles moet worden verdiept.
Wat betekent dit voor de Nederlandse kust en economische activiteit?
De aanwezigheid van een Nederlandse patrouille versterkt het vertrouwen bij visserij‑ en windenergiebedrijven. Ze voelen zich veiliger omdat ongewenste activiteiten sneller worden opgemerkt en gemeld.
